Een van de grootste uitdagingen binnen het praktijkgerichte onderwijs (en praktijklessen in het algemeen) is het creëren van een omgeving waarin leerlingen zich veilig genoeg voelen om te experimenteren, te oefenen, fouten te maken, en van die fouten te leren. Althans, dat is volgens mij een van de grootste uitdagingen – en daarom het onderwerp van deze blog.
Waarom is dit zo’n uitdaging binnen het praktijkgerichte programma?
Binnen het praktijkgericht programma is de bedoeling dat leerlingen zich ontwikkelen door te doen, te ontdekken en te ervaren. Het examenprogramma benadrukt dat leerlingen binnen het PGP praktische kennis, vaardigheden en ervaring moeten opdoen, zowel binnen als buiten de school. Ze leren door opdrachten uit te voeren in samenwerking met opdrachtgevers, door in de praktijk programma overstijgende vaardigheden te ontwikkelen, en door te werken aan realistische beroeps- en opleidingsbeelden. Met andere woorden: het PGP is niet slechts kennisoverdracht, het is gericht op het toepassen van kennis en vaardigheden in een echte context.
Om dit te laten slagen, is een veilige leeromgeving (volgens mij) cruciaal. Als leerlingen zich niet veilig voelen om fouten te maken, nieuwe dingen te proberen of hun eigen ideeën te delen, missen ze een groot deel van de ervaring. Daarom is het creëren van zo’n veilige omgeving dé basis om ze te laten groeien en om ze voor te bereiden op de stap naar het mbo of havo.
Een sfeer van respect en vertrouwen
Het eerste wat ik deed in mijn eigen lessen, was werken aan een sfeer van wederzijds respect en vertrouwen. Ik geloof sterk in de regel: behandel anderen zoals jij zelf behandeld wilt worden. Natuurlijk, er is een hiërarchie tussen docent en leerling – en die moet er ook zijn. De docent is en blijft de ‘baas’ (al heb ik zelf een hekel aan dat woord). Maar in een praktijklokaal voelt dit toch anders dan in een theorielokaal. Er is meer interactie, meer ruimte voor experiment en creativiteit.
Voor mij persoonlijk was het belangrijk om leerlingen aan te spreken op hun gedrag en houding zonder meteen te (ver)oordelen. Ik toonde oprechte interesse, gaf ze ruimte om zichzelf te ontplooien en zag elke leerling als een individu. Misschien komt dit ook doordat ik zelf als leerling niet bepaald de gemakkelijkste was op het vmbo. Ik was eerder bezig met praten of tekenen dan met opletten. Juist daarom begrijp ik hoe belangrijk het is om gezien en gehoord te worden, zelfs als je niet de modelleerling bent.
Fouten vieren in plaats van afstraffen
In mijn lokaal hangt een poster met de tekst: “Vandaag geen fout gemaakt? Dan heb je vast iets gemist.” Dit lijkt misschien een cliché, maar voor mijn leerlingen (en eerlijk gezegd ook voor mezelf) was dit een echte mindset-verandering. Ik nam de tijd om met hen terug te kijken op wat er misging en, nog belangrijker, hoe we daarvan konden leren. We gingen zelfs zover dat we de ‘beste fout van de week’ vierden (ik geef toe, als ik opschrijf wat ik allemaal in mijn lessen deed, klinkt het best raar!). Dit allemaal zorgde voor een sfeer waarin fouten maken niet iets negatiefs was, maar juist een kans om te groeien en om er samen van te leren.
Samenwerken als sleutel tot succes
Om een veilige leeromgeving te creëren, zette ik ook sterk in op samenwerkingsopdrachten. Door leerlingen regelmatig in groepjes te laten werken, leerden ze van elkaar en voelden ze zich minder geremd om hun ideeën te delen. Ik greep in als ik merkte dat de samenwerking niet lekker liep of als leerlingen neerbuigend deden over elkaars werk. Ik stuurde bewust op samen oppakken en elkaar helpen. Ook hier was het belangrijk om leerlingen aan te spreken op wat ik zag zonder direct te oordelen. In 9 van de 10 gevallen loste het probleem zich dan vanzelf op. Na verloop van tijd merkte ik dat ze elkaar begonnen aan te moedigen en te ondersteunen, en dat gaf hen de moed om zelf ook meer risico’s te nemen.
Weet je nog die quote over fouten maken? Nou, ik heb een nieuwe: “Een fout maken is prima, zolang je er maar iets van leert. Want elke fout is gewoon een kans om een toekomstige blunder te voorkomen!” Zoals ik al zei, is het creëren van een veilige leeromgeving volgens mij een van de grootste uitdagingen in het praktijkgerichte onderwijs. Wil je hier eens over in gesprek gaan of heb je zelf ervaringen die je wilt delen? Stuur me gerust een mailtje.
Bryan is onderwijsontwikkelaar voor het vmbo bij Dubbelklik. Met ervaring als mentor, vakgroepvoorzitter en docent in o.a. de vakken Dienstverlening & Producten, Zorg & Welzijn, Fotografie en Robotica op het vmbo, deelt hij zijn praktijkervaringen en inzichten om collega’s te inspireren en te ondersteunen. Neem contact op via bryan@dubbelklik.nu.
