Effectief beoordelen: toets, overhoring, proeve van bekwaamheid, rubrics, analytisch, holistisch, checklists, kruisjeslijsten – de lijst gaat maar door! Het beoordelen van praktijkgerichte opdrachten blijkt in de praktijk vaak een stuk complexer dan je in eerste instantie zou denken. En dan vooral als je recht wilt doen aan zowel het proces als het eindproduct van de leerling. Dit was iets waar ik zelf in het begin flink mee heb geworsteld… Om jou dezelfde frustraties te besparen, deel ik hieronder mijn belangrijkste inzichten uit jarenlange ervaring met het beoordelen van praktijkopdrachten.
Ik begon, net als velen, met het geven van cijfers, omdat dat nu eenmaal de standaard was. En laten we eerlijk zijn: vaak is het ook een vereiste vanuit de school. Maar al snel voelde het voor mij niet goed; het deed namelijk weinig recht aan de inzet en het leerproces van de leerlingen. Een cijfer vertelde niet het hele verhaal. Daarom begon ik een zoektocht naar een manier van beoordelen die beter aansloot bij de praktijkvakken. Door de jaren heen ben ik overgestapt naar het geven van uitgebreidere feedback, veel duidelijkere beoordelingsmodellen (voor zowel mij als de leerling) en ben ik gaan werken met rubrics.
Feedback: meer dan alleen een cijfer
Als leerling was ik zelf niet sterk in kennisvakken, maar tijdens praktijklessen voelde ik me echt op mijn plek. Voor die vakken maakte ik dan ook huiswerk en stopte ik daadwerkelijk tijd in mijn werkstukken. Maar niets was frustrerender dan vervolgens een cijfer te krijgen zonder uitleg waarom ik dat cijfer had gekregen. De feedback was vaak iets als: “Goed gedaan,” of “Volgende keer beter.” Daar kon ik niet veel mee. Nu ik zelf voor de klas sta, probeer ik dit anders te doen. Ik geef niet alleen feedback op het eindresultaat, maar ook op de stappen die de leerling heeft genomen om daar te komen.
Ik neem de tijd om uit te leggen wat goed ging, waar nog verbeterpunten liggen en hoe ze dat in de toekomst kunnen aanpakken. Ja, dit kost meer tijd, maar de waarde ervan is enorm. Leerlingen weten waar ze staan, wat ze goed doen en waar ze aan kunnen werken. Het geeft ze houvast en zorgt ervoor dat ze groeien, niet alleen in hun vak, maar ook in hun zelfvertrouwen.
Begin met duidelijke beoordelingscriteria
Helaas gebeurt het nog te vaak dat docenten enthousiast aan een project beginnen, maar pas halverwege of richting de toetsweek met specifieke eisen voor het eindproduct komen. Als je erover nadenkt, is dat best vreemd. Hoe kun je leerlingen laten werken aan iets zonder dat ze weten waar ze uiteindelijk naartoe moeten? Daarom is het belangrijk om al vóór de start van je project helder te hebben wat de einddoelen zijn.
Begin met de eindtermen uit het examenprogramma en vertaal deze naar concrete beoordelingscriteria voor jouw project. Wat verwacht je van de leerlingen? Welke vaardigheden moeten ze laten zien? Maak deze criteria zo helder mogelijk, zodat het voor jou én de leerlingen duidelijk is waar de lat ligt. Door dit vooraf te doen, geef je richting aan je project en weten leerlingen precies wat er van hen wordt verwacht.
Omdat we weten hoe tijdrovend en complex het opstellen van goede beoordelingen kan zijn, hebben mijn collega’s en ik een aantal handige, gratis te downloaden documenten samengesteld om je hierbij te ondersteunen. Je kunt ze vinden onder gratis hulpmiddelen.
Werken met een rubric
Zodra je je beoordelingscriteria hebt opgesteld, is de volgende stap om deze te vertalen naar een rubric. Een rubric is een beoordelingsmatrix waarin je de verschillende niveaus van prestatie omschrijft, van beginner tot expert. Dit helpt niet alleen jou als docent om objectief te beoordelen, maar geeft de leerlingen ook inzicht in wat er nodig is om van bijvoorbeeld ‘voldoende’ naar ‘goed’ te gaan.
Waarom een rubric gebruiken? Ten eerste maakt het je beoordeling een stuk transparanter. Leerlingen weten precies waar ze op beoordeeld worden en wat ze moeten doen om een bepaald niveau te bereiken. Ten tweede voorkomt het discussies achteraf. Je kunt altijd terugvallen op de rubric om te laten zien waarop je je beoordeling hebt gebaseerd.
Hier is een voorbeeld van hoe je een rubric kunt opstellen voor een praktische opdracht:
| Opdracht |
| Een presentatie geven over een gekozen onderwerp. |
| Criteria | Niveau 1 (Beginner) | Niveau 2 (Gevorderd) | Niveau 3 (Expert) |
| Inhoud, presentatievaardigheden, creativiteit, gebruik van media. | Weinig inhoud, nauwelijks oogcontact, weinig gebruik van media. | Redelijke inhoud, regelmatig oogcontact, enkele media-elementen gebruikt. | Uitgebreide inhoud, goed oogcontact, creatieve en effectieve inzet van media. |
Begin met het einde in zicht
Het is essentieel om je beoordelingscriteria en rubric direct bij de start van het project met je leerlingen te bespreken. Hierdoor weten ze precies wat er van hen verwacht wordt en kunnen ze verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen leerproces. Het geeft ze richting en zorgt ervoor dat ze niet zomaar iets doen, maar doelgericht werken aan het bereiken van hun doelen. Bovendien krijgen ze zo de kans om te reflecteren en hun werk gedurende het proces bij te sturen.
Ja, het kost tijd om goede feedback te geven en een rubric op te stellen. Maar laten we eerlijk zijn, die paar uur die je nu investeert, bespaart je in de toekomst een hoop frustratie (en misschien wel grijze haren). En wie weet? Misschien ontdek je dat het begeleiden van leerlingen in hun leerproces een stuk bevredigender is dan alleen maar cijfers uitdelen. Hopelijk heb je iets aan mijn ervaringen en inzichten! Ga er vooral mee aan de slag, experimenteer en ontdek wat voor jou en je leerlingen het beste werkt. Ben je zelf (al) aan de slag gegaan met beoordelen? Ik ben heel benieuwd hoe jij dit hebt aangepakt! Stuur me gerust een mailtje, ik hoor graag je ervaringen.
Bryan is onderwijsontwikkelaar voor het vmbo bij Dubbelklik. Met ervaring als mentor, vakgroepvoorzitter en docent in o.a. de vakken Dienstverlening & Producten, Zorg & Welzijn, Fotografie en Robotica op het vmbo, deelt hij zijn praktijkervaringen en inzichten om collega’s te inspireren en te ondersteunen. Neem contact op via bryan@dubbelklik.nu.
